Emekli asker Cihangirli Ali Selahattin Beyefendi ile Eğridereli Hüsniye Hanım’ın oğlu olan Sabahattin Ali, 25 Şubat 1907’de Bulgaristan’da, Gümülcine Sancağı’na bağlı Eğridere şimdiki ismiyle Ardino ilçesinde dünyaya geldi.
Sabahattin Ali, 1. Dünya Savaşı nedeniyle 1914’te babasının yine askere alınmasının akabinde ailesiyle Çanakkale’ye yerleşti. 1918’e kadar savaşın olduğu bölgede kalmak Ali’yi epeyce etkiledi.
Geçim düşüncesi ve aile içerisindeki huzursuzluklarla çocukluk periyodunu geçiren ehil muharrir, birinci eğitimini Üsküdar’daki Füyuzat-ı Osmaniye Mektebi’nde aldı.
ÖĞRETMEN OKULUNDA KISSA VE ŞİİR DENEMELERİNE BAŞLADI
Ali, Çanakkale’ye yerleştikten kısa müddet sonra Çanakkale İbtidai Mektebi’ne girdi. Okul, Cenk nedeniyle öğretmensiz kalarak kapansa da babası ve öbür subayların yardımıyla tekrar açıldı. Türkçe derslerini Ali’nin babası Selahattin Beyefendi verdi.
İlk tahsilin akabinde Edremit lise Mektebi’nden mezun olan ehil edebiyatçı, Balıkesir’deki öğretmen Mektebi’ne kaydoldu.
Öğretmen okulundayken babasının teşvikiyle hikaye ve şiir denemelerine başlayan Ali, bir yandan da Okul gazetesi çıkardı.
Sabahattin Ali, eğitiminin 3. yılında İstanbul öğretmen Mektebi’ne geçiş yaptı.
1927’DE İSTANBUL MUALLİM MEKTEBİ’NDEN MEZUN OLDU
İstanbul öğretmen Mektebi’ndeki yazın öğretmeni Ali Canip Formül’ün teşvikiyle mecmualara hikaye ve şiirler gönderen, Okul müsamerelerine katılan Ali, babasının kalp krizi nedeniyle vefat etmesi üzerine, “Babam İçin” isimli şiiri kaleme aldı. Bu şiir daha sonra Orhan Seyfi’nin yönettiği “Güneş” mecmuasında yayınlandı.
İlk Aka dostlukları İstanbul’da Muallim okulunda öğrenciyken filizlenen Sabahattin Ali’nin, kadim dostu Pertev Naili Boratav ile uzun yıllar mektuplaştığı ve içini döktüğü Ayşe Sıtkı, Okul arkadaşları ortasındaydı.
Sabahattin Ali, 1927’de öğretmen Mektebi’ni tamamlayarak Yozgat Merkez Cumhuriyet İlkokulu’na Muallim olarak atandı. Yozgat’ta İstanbul’daki toplumsal etrafının bilakis yalnız kalan Ali, kendisini yazmaya ve okumaya verdi.
Öğretmenlik misyonunda bir yılı tamamladıktan sonra ulusal Eğitim Bakanlığının yabancı lisan öğretmeni gereksinimi nedeniyle açtığı, Yurt dışında lisan eğitimi imtihanını kazanan Ali, Almanya’ya giderek Potsdam ve Berlin’de eğitim gördü.
Usta edebiyatçı, Alman edebiyatının yanı Dizi Rus edebiyatına da ağırlaşarak, Özellikle Ivan Turgenyev, Maksim Gorki ve Knut Hamsun üzere isimlerin yapıtlarını okudu.
Komünizm söylemlerinde bulunduğu gerekçesiyle tutuklandı
Yaşadığı tatsız bir Hadise sebebiyle Almanya’dan Türkiye’ye dönen Ali, bir süre İstanbul’da Yüksek öğretmen Mektebi’nde, arkadaşlarının yanında, Nihal Atsız, Nihat Sami Banarlı ve Pertev Naili Boratav’la tıpkı yatakhanede kaldı.
Ali, 1930’da Gazi Enstitüsü’nde açılan yabancı lisan imtihanlarına katıldı ve Aydın Ortaokulu’na Almanca öğretmeni olarak atandı. Burada komünizm söylemlerinde bulunduğu gerekçesiyle hakkında soruşturma açılan müellif, ayrıntılı bir tahkikat yapılması gayesiyle tutuklandı.
Aydın Hapishanesi’nde 9 Eylül 1931’e kadar kalan Sabahattin Ali, başından geçenleri, Ayşe Sıtkı İlhan’a yazdığı mektuplarda anlattı. Bu müddette muharrir kimliğini geride bırakmayan Ali, daha sonra yazacağı hikayeler için de materyal biriktirdi.
Aydın’da öğretmenliğe başlamadan Evvel Nazım Hikmet’in çalıştığı “Resimli Ay” mecmuasına giden muharrir, orada hem Zekeriya-Sabiha Sertel çiftiyle hem de Nazım Hikmet’le tanıştı. Müellif tıpkı vakitte birinci öyküsü olan “Bir Orman Hikayesi” yapıtını bu mecmuada yayınladı.
Usta edebiyatçı, beraatinden sonra Konya Ortaokulu’nda Almanca öğretmeni olarak misyona başladı. Konya’daki günlerini, “Bir Skandal” isimli yapıtında anlatan muharrir, yalnızlığını ve yaşadığı his karmaşasını okuruyla paylaştı.
Sabahattin Ali, aşık olduğu Melahat Hanım’a şiirler yazdı ve bu hislerle katıldığı bir toplantıda okuduğu hicviyede, memleketin yönetiminde olanlara ima ve tahkirde bulunduğu argümanıyla yine tutuklandı. Bir yıllık mahkumiyeti, temyiz mahkemesinin aleyhinde karar vermesi üzerine 12 aydan 14 aya çıkarıldı.
Cezasının dört ayını Konya Cezaevi’nde geçiren muharrir, 6 ayını geçirdiği Sinop Cezaevi’nde, daha sonra bestelenerek unutulmayan müzikler ortasına giren “Aldırma Gönül” ve “Hapishane Şarkısı” isimli yapıtını kaleme aldı.
POSTA YOLUYLA NİŞANLANDI
Ali, erken tahliye edilerek 29 Ekim 1933’te cezaevinden çıkınca ulusal Eğitim Bakanlığına başvurarak öğretmenlik mesleğine Geri dönmek istediğini belirtti.
Öğretmenliğe Ankara 2. Ortaokulu’nda devam eden müellif, 1932’de İstanbul’da bir yakınlarının vasıtasıyla tanıştığı Aliye Hanım’la mektuplaşmaya başladı. Aliye Hanım ile Sabahattin Ali, posta yoluyla nişan taktı, 16 Mayıs 1935’te evlendi.
Başarılı edebiyatçı, 1937’de yedek Zabit olarak askerlik misyonunu tamamladı, 30 Eylül 1937’de kızı Filiz dünyaya geldi.
İdeal bir eş ve sevecen bir baba olan Ali, kızının doğumunun akabinde, bugün hala en Fazla okunan ve birçok lisana çevrilen “Kuyucaklı Yusuf” ile “Kürk Mantolu Madonna” romanlarını kaleme aldı. Siyasetle da içli dışlı olan Ali, Türlü telaffuzlar münasebetiyle öğretmenlik vazifesinden tekrar alındı.
“İÇİMİZDEKİ ŞEYTAN” ROMANI SİYASİ TARTIŞMALARA neden OLDU
Usta edebiyatçı, 1938’de “Çaydanlık” ve “Arap Hayri”, 1939’da “Isıtmak İçin” ve “Uyku” öykülerini, 1940’ta “Selam” ve “Bir Mesleğin Başlangıcı” kıssalarını yazdı. “İçimizdeki Şeytan” romanı 3 Nisan-29 Haziran 1939’da Ulus gazetesinde tefrika edildi. Roman yayınlandıktan sonra pek Fazla siyasi tartışmaya neden oldu.
Ali, 1941-1943’te yazdığı “Bir Konferans”, “Yeni Dünya”, “İki Kadın”, “Sulfata” ve “Hasan Boğuldu” isimli kıssalarını “Yeni Dünya” kitabında topladı.
Milli Eğitim Bakanlığı Yayın Müdürlüğünde memur, Ankara Devlet Konservatuvarında ise tercüman ve dramaturg olarak da çalışan ehil edebiyatçı, Nihal Atsız’ın hakkında yazdığı bir yazıya karşı dava açtı. Davayı 1944’te kazanmasına Karşın yansılardan kurtulamayan Ali, duruşmalar sonunda ulusal Eğitim Bakanlığınca vazifesinden alındı.
1945’TE GAZETECİLİK YAPMAYA BAŞLADI
İstanbul’da 1945’te gazetecilik yapmaya başlayan Ali, “Tan Gazetesi” olayları sırasında, fıkralar yazdığı “La Turquie” ve “Yeni Dünya” gazeteleri tahrip edilince işsiz kaldı.
“Yurt ve Dünya”, “Yeni Türk” ve “Tercüme” mecmuası üzere yayın organlarında yazılar kaleme Meydan ehil muharrir, Aziz Nesin ve Rıfat Ilgaz’la siyasal mizah mecmuası “Marko Paşa”yı 1946’da çıkardı. Bu mecmuayı, “Malum Paşa”, “Merhum Paşa” ve “Öküz Paşa” üzere Yeniden siyasal içerikli mizah mecmuaları takip etti.
Yayınlardan birinde “Adalet Koridorlarında” isimli yazısıyla tekrar tutuklanan ve 3 ay mahpus yatan Sabahattin Ali, bu Devre İstanbul’da hem maddi hem de manevi istikametten zorluklar yaşadı.
Siyasi baskılardan Irak kalamayacağı, özgür iradesine dayalı yayın hayatını sürdüremeyeceği fikriyle Yurt dışına çıkmak isteyen, lakin pasaport yasağından Dolayı insan kaçakçılarıyla anlaşarak Hudut dışına çıkmayı planlayan muharrir, tanıştığı Ali Ertekin’le 31 Mart 1948’de Kırklareli’ne yola çıktı.
Bulgaristan hududunda 16 Haziran 1948’de bir çobanın bulduğu cesedin Sabahattin Ali’ye ilişkin olduğu tespit edildi. Ali Ertekin, daha sonra cinayeti işlediğini itiraf etti.
Ormanda tanınmaz halde bulunan cesedin muharrir Ali’ye ilişkin olduğu ve 2 Nisan 1948’de vefat ettiği kayıtlara geçti.
Eşi Aliye Ali, bu duruma ait yaptığı bir açıklamada şunları kaydetmişti:
“Sabahattin uygun yürekli, insanları Fazla seven biriydi. Yıllardan beri sürekli dama taşı üzere oynanan sanata verdiği emek, polisçe devamlı huzursuz edilmesi sonlarını yormuş olacaktı ki kaçma teklifi ona cazip gelmişti. Romanlarını rahat bir Baş ile yazabilme düşü, başını dinlemek istediği bir yer yahut bir memleket aratıyordu ona herhalde.”
SABAHATTİN ALİ’NİN EDEBİ KİŞİLİĞİ
Şiirlerini hece vezniyle yazan Ali, yazın dünyasına şiirleriyle adım attı. Kamu şiirinin tesirinin hissedildiği yapıtlarını kaleme alırken, Hikaye ve romanlarında olduğu üzere toplumsal gerçekçilik yaklaşımıyla devinim eden Ali, şiire yaklaşımını 1938’de bir söyleşide, “Bence şiirin eskisi yenisi yoktur. Yeterli şiir, kesinlikle ki beşere bir şey ek eder. Bu şey kimi tez olur, kimi bizim manen daha genişlememizi temin eden bir heyecan olur” sözleriyle lisana getirmişti.
Şiirlerini yazarken sade bir üslup kullanarak, daha geniş bir okuyucu kitlesi hedefleyen ehil edebiyatçı, Hikaye ve romanlarında toplumsal gerçekçiliği ön planda tutarak, bu doğrultuda hususlar belirledi ve hayatın içinden karakterleri seçti.
“Benim kanaatimce sanat, beşere insanı ve hayatı ve bunların manasını öğretmekle muvazzaftır.” kelamlarıyla sanat anlayışını özetleyen Sabahattin Ali, Türk edebiyatına kazandırdığı yapıtlarla Aka zevk topladı.
Temiz ve sade lisanıyla gerçekçilik anlayışı ve İçten hisleriyle Türk edebiyatına Değerli katkılarda bulunan ehil muharririn birçok çevirisi de bulunuyor.
Yorum Yok